Wzorcowanie termometru w punktach niestandardowych w laboratorium z akredytacją PCA

1. Co to jest wzorcowanie?

Wzorcowanie polega na sprawdzeniu poprawności wskazań urządzenia wzorcowanego w odniesieniu do wzorca pomiarowego, które przeprowadzane jest w ściśle kontrolowanych warunkach oraz za pomocą specjalistycznych urządzeń (komór klimatycznych, pieców i wanien kalibracyjnych). Wzorcowanie urządzeń jest przeprowadzane przez podmioty do tego uprawione (laboratoria pomiarowe), które w zależności od tego czy spełniają określone normy (np. PN-EN ISO/IEC 17025), mogą posiadać akredytację zewnętrznych podmiotów (organów) nadzorujących (np. PCA - polskiego centrum akredytacji). Po przeprowadzeniu wzorcowania urządzenia, użytkownik przyrządu otrzymuje dokument zwany świadectwem wzorcowania (często mylony ze świadectwem legalizacji lub kalibracji).

2. Co to jest świadectwo wzorcowania?

Świadectwo wzorcowania jest dokumentem wydawanym przez laboratorium pomiarowe po wykonaniu wzorcowania urządzenia. Świadectwo wzorcowania jest przypisane do pojedynczego urządzenia (lub zestawu urządzeń stanowiącego kompletny ustrój pomiarowy) poprzez zawarcie w nim m.in. numeru katalogowego, producenta oraz numeru seryjnego sprawdzanego miernika, które jednoznacznie identyfikuję konkretny przyrząd pomiarowy.

Każde świadectwo wzorcowania powinno zawierać informacje na temat:

• przedmiotu (obiektu) wzorcowania
• zgłaszającego i użytkownika (jeżeli użytkownik urządzenia nie jest jednocześnie zgłaszającym do wzorcowania)
• daty przeprowadzenia wzorcowania
• miejsca, metody i warunków przeprowadzenia badania
• spójności i niepewności pomiarowej metody i oprzyrządowania wzorcowego

Porównanie wskazań przedmiotu wzorcowania z wzorcem pomiarowym powinno być przedstawione w formie tabelarycznej i zawierać informacje na temat:

• wartości wielkości odniesienia (wskazań wzorca)
• wartości wielkości zmierzonej (wskazań urządzenia poddawanego wzorcowaniu)
• błędu lub poprawki pomiarowej
• niepewności pomiarowej

3. Czy w moim przypadku konieczny jest zakup urządzenia ze świadectwem wzorcowania?

Świadectwem wzorcowania powinno być opatrzone każde urządzenie, które będzie wykorzystywane:

• w zakładzie pracy jako przyrząd stanowiący wzorzec odniesienia dla innych urządzeń (wzorzec do sprawdzenia wewnątrzzakładowego)
• w szeroko pojętej branży farmaceutycznej i służbie zdrowia (np. do prowadzenia monitoringu temperatury wewnątrz lodówek) a także w branży spożywczej (HACCP) oraz wszędzie tam, gdzie warunki przechowywania i transportu podlegają ściśle określonym rygorom temperaturowym
• do rozstrzygania sporów oraz przy sporządzaniu ekspertyz i raportów
• chcesz mieć 100% pewność, że urządzenie którym się posługujesz działa poprawnie i zgodnie z deklaracją producenta

4. Czym różni się laboratorium bez akredytacji od laboratorium akredytowanego przez PCA?

Laboratoria pomiarowe posiadające akredytację PCA działają w oparciu o normę PN-EN ISO 17025 oraz podlegają okresowym kontrolom (audytom), przeprowadzanym przez przedstawicieli Polskiego Centrum Akredytacji. Okresowa kontrola procedur, wyposażenia pomiarowego oraz kompetencji osób przeprowadzających wzorcowanie pozwala na stwierdzenie, że laboratoria akredytowane można uznać za bardziej wiarygodne niż jednostki nie posiadające akredytacji. Jak pokazuje praktyka, duża część laboratoriów nieakredytowanych działa w oparciu o te same procedury i używa dokładnie takiego samego wyposażenia laboratorium.

Większość aktualnie norm i przepisów nie nakazuje wzorcowania urządzeń w jednostkach akredytowanych (z wyłączeniem normy PN-EN ISO 16949). Zaleca się jednak przeprowadzenie takiego badania w sytuacji, gdy użytkownik urządzenia sam posiada wdrożoną akredytację PCA.

5. Jaki jest termin ważności świadectwa wzorcowania?

Świadectwo wzorcowania jest wydawane bezterminowo pod warunkiem, że urządzenie w trakcie eksploatacji nie ulegnie uszkodzeniu lub nie zostanie poddane modyfikacji, która mogłaby wpłynąć na zmianę parametrów deklarowanych przez producenta.

Cytując normę PN-EN ISO 9001:

"7.6 Tam, gdzie niezbędne jest zapewnienie wiarygodnych wyników, wyposażenie pomiarowe należy wzorcować i/lub sprawdzać w ustalonych odstępach czasu lub przed użyciem w odniesieniu do wzorców jednostek miary powiązanych z międzynarodowymi lub państwowymi wzorcami jednostek miary."

Idąc w ślad za powyższym, świadectwo wzorcowania nie ma podanego terminu ważności, powinno się je jednak ponawiać okresowo w zależności od sposobu i częstotliwości użytkowania urządzenia lub wewnętrznych procedur i norm, w oparciu o które funkcjonuje zakład pracy.

Zwyczajowo przyjęło się, że wzorcowanie powinno być ponawiane co ok. 12 miesięcy od ostatniego sprawdzenia lub bezpośrednio po dokonaniu naprawy / modyfikacji parametrów.

6. Jak dobrać punkty wzorcowania?

Podczas doboru punktów pomiarowych należy kierować się przede wszystkim typowymi punktami pracy (zakresem, w którym urządzenie będzie wykorzystywane na co dzień) oraz zakresem pomiarowym, deklarowanym przez producenta. Punkty wzorcowania powinny być dobrane w taki sposób, aby zawierały się w zakresie pomiarowym urządzenia.

Najczęściej wzorcowanie przeprowadzane jest w pewnym przedziale temperatur pracy, z wyznaczonym dolnym, górnym i pośrednim punktem wzorcowania (3 punkty pomiarowe, np. -10, 0, +20°C). Jeżeli po wykonaniu badania przez laboratorium wzorcujące okaże się, że urządzenie działa poprawnie w wytypowanych punktach wzorcowania, można przyjąć z dużą dozą prawdopodobieństwa, że dokładność miernika ma charakter liniowy, a jego wskazania we wzorcowanym zakresie (np. -10 ... +20°C) będą mieściły się w dopuszczalnych granicach błędu pomiarowego.